Queen of Katwe door Henk Alberts

Op 2 maart 2017 gaat in Nederland de film Queen of Katwe in première.

De film de Queen of Katwe is gebaseerd op het gelijknamige boek van de hand van de Amerikaanse sportjournalist Tim Crothers. Tim Crothers schreef het boek in 2012 na een artikel in ESPN The Magazine. Het boek werd een bestseller. Al voor het verschijnen van het boek kocht Disney de filmrechten van het boek op, in 2016 verscheen de film in Canada en in een aantal andere landen, en nu in 2017 komt de film ook naar Nederland.

In 2013 werd het boek door Annoesjka Oostindiër in het Nederlands vertaald. Het verscheen in Nederland onder de titel ‘Het schaakmeisje’ (januari 2013, uitgeverij Bruna, 240 pagina’s, paperback, ISBN 9789400500808, 17,95 euro)

Queen of Katwe is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van Phiona Mutesi, een jong meisje uit de sloppenwijken van Kampala, Oeganda. Haar leven was één grote aaneenschakeling van ellende. Haar vader overleed aan aids en als 5-jarige meisje moest ze elke ochtend om vijf uur 's ochtends opstaan om drie uur met een jerrycan te lopen om drinkwater te halen. En overdag liep ze met een pan met twintig maïskolven op haar hoofd door de straten van Katwe om wat geld te verdien. Dag in, dag uit, jarenlang een uitzichtloos bestaan. Totdat ze op een goede dag in 2004, Phiona was toen negen jaar oud, haar broer door de sloppenwijk achterna liep. Haar broer ging voetballen, schaken en eten bij Robert Katende, die midden in de slopenwijk, namens de organisatie Sports Outreach, probeerde om de kansloze kinderen uit de sloppenwijk middels schaken en onderwijsbeurzen de kans op een beter bestaan te geven. Katende spotte Phiona die om een hoekje naar het eten stond te gluren. Hij gaf haar een kom meelpap, hij leerde haar schaken en de rest is geschiedenis.

Want Phiona Mutesi bleek een talent voor schaken te hebben! Al op haar elfde was ze nationaal schaakkampioen van Oeganda. En op haar vijftiende won ze het Jeugdschaakkampioenschap van Afrika. Daarna heeft Phiona Mutesi nog deelgenomen aan een aantal schaak-olympiades:

2010 Chanty-Mansiejsk, Rusland Mutesi Phiona 1412 1,5 uit 7

2012 Istanbul, Turkije Mutesi Phiona 1612 4,5 uit 9

2014 Tromsø, Noorwegen Mutesi Phiona 1632 4 uit 9

2016 Baku, Rusland (117 Uganda) Mutesi Phiona 1622 2 uit 3

En dankzij haar prestaties tijdens de Olympiade van 2012 in Istanbul, kreeg ze als eerste Ugandese de titel vrouwelijk Kandidaat Meester.

Maar Queen of Katwe is niet alleen maar een modern sprookje of het levensverhaal van Phiona Mutesi, een meisje uit de Ugandese sloppenwijk Katwe. Het is daarnaast ook het verhaal over schaken als instrument om kansloze kinderen uit een sloppenwijk een kans in het leven te geven.

Robert Katende met zijn organisatie Sports Outreach leert de kinderen in de sloppenwijken schaken. Maar belangrijker nog: hij geeft ze middels het schaakspel ook lessen in het leven. De kinderen ontwikkelen vaardigheden zoals een strategie uitstippelen, focussen, analytisch vermogen, probleemoplossing en tijdsmanagement. Katende: "Pas je deze schaakvaardigheden toe in je leven, dan voorkom je dat je faalt."

En omdat de kinderen ook nog eens sociale contacten opdoen en voor de schaaktoernooien de wijk verlaten (veel kinderen zijn nog nooit buiten Katwe geweest), werd het schaakproject één grote trekpleister voor de arme kinderen uit de sloppenwijk. En Phiona Mutesi is daarbij hun voorbeeld.

Phiona Mutesi was een van de eerste kinderen uit de sloppenwijk in Kampala die leerde schaken, een sport die in Uganda - een van de armste landen ter wereld - vóór Katende's project slechts was voorbehouden aan de elite. Lezen kon Phiona nog niet op 9-jarige leeftijd, maar schaken des te beter! En in het schaken herkende ze haar eigen leven: met slimme zetten ontwijk je het gevaar, terwijl iedere ondoordachte beslissing je laatste kan zijn. Maar Phiona haar belangrijkste levensles is plannen. Phiona: “Plan je niet goed in het leven, dan word je een loser."

En wegens het succes heeft Katende zijn schaakproject inmiddels uitgebreid naar andere sloppenwijken in Kampala. En inmiddels ook naar Gulu, het gebied in Noord-Uganda dat voorheen geteisterd werd door de gruwelijke rooftochten van Joseph Kony's Verzetsleger van de Heer. Daarbij heeft Katende al ruim 1200 kinderen aan het schaken gekregen, waarvan er honderden dankzij een beurs van Sports Outreach nu ook naar school kunnen.

Phiona Mutesi is het voorbeeld wat er mogelijk is. Van een leven in armoede in de sloppenwijk iedere dag hopend op wat eten, heeft ze nu een eigen huis buiten Katwe waarin ze met haar familie woont. Daarnaast volgt ze een studie aan de universiteit. Het is een leven dat zonder het schaakspel voor een meisje uit de sloppenwijken nooit bereikbaar was geweest.

De film Queen of Katwe ging vorig jaar september in wereldpremière op het Toronto International Film Festival (TIFF) en werd daarna in Amerika en verschillende andere landen in de bioscoop uitgebracht. De film oogstte wereldwijd veel lof en ontving verscheidende nominaties en prijzen op filmfestivals, waaronder een derde plaats in de People's Choice Award op TIFF en de prijs voor beste familiefilm op de Women Film Critics Circle Awards.

Mira Nair (Mississippi Masala, Monsoon Wedding, Amelia) werd aangetrokken als regisseur en de tot dan toe onbekende Oegandese actrice Madina Nalwanga – toen slechts 15 jaar oud – werd gekozen om de hoofdrol van Phiona te spelen. Ook voor de andere rollen werden vooral Afrikaanse acteurs gevraagd, waaronder de Hollywood-sterren Lupita Nyong’o en David Oyelowo.

En de film werd in 2015 grotendeels op locatie in Kampala en Katwe opgenomen. Robert Katende zelf heeft zes maanden als consultant voor Disney gewerkt, om te zorgen dat alles zo authentiek mogelijk zou worden verfilmd. Ugandese kinderen kregen rollen in de film, een paar van Katende’s schakers kregen een rol als zichzelf en meer dan honderd lokale Oegandezen traden als figuranten op. Dankzij de film hebben ook de armste mensen uit de sloppenwijk in Katwe een graantje kunnen meepikken.

Phiona moest huilen toen ze de film voor het eerst zag: “Ik zag alle ellende weer voorbij komen. Maar tegelijkertijd ben ik super opgewonden en kan ik het bijna niet geloven. Ik kwam nergens vandaan, kende niemand en was nog nooit buiten Katwe geweest. Dankzij schaken ben ik daar allemaal aan ontsnapt. Als ik niet was gaan schaken, zou ik nu vier of vijf kinderen hebben. Net zoals mijn zuster. Want zo gaat dat hier in Uganda als je niet naar school kunt. Ik hoop dat de film kinderen inspireert, in welke sloppenwijk dan ook. Kinderen die alle hoop hebben verloren, zoals ik dat ooit ook had.“